×

Hukuki Uygulamalarda Teknolojik Dönüşüm: Elektronik Sözleşmeler

Yayınlanma Tarihi: 07-02-2021      Yazar: Ali Alper Tüfekçi

Dünya genelinde, hukuki süreçlerin dönüşümü konusunda en önemli konusunda, hukukun, teknoloji ile olan uyumluluğu gelmektedir. Hem hukukun kendi içerisindeki konularda hem de hukuki boyutu söz konusu olan işlemlerde teknolojik dönüşüm, modern dünyanın bir gerçeği olmaktadır. Bu konuda dikkati çeken unsurlardan biri de giderek kullanım ivmesi daha da artan elektronik sözleşmelerdir.

Elektronik Sözleşme Kavramı

Ticari süreçlerin giderek daha fazla şekilde dijitalleştiği bir süreçte, ticaret ile ilintili faaliyetlerin giderek daha fazla elektronik ortamlara taşındığı görülmektedir. Hem sektörel hem de işletmeler bazında ele alındığında, elektronik platformlar üzerinde varlığı fazlasıyla hissedilen ticaretteki dijitalleşme, farklı şekillerde kullanılmaktadır. Giderek daha fazla yoğun hale gelen bu tür uygulamalar ve çalışmalar, sürecin taraflarının beklentilerine göre şekillendirilmektedir.

İş dünyası açısından, süreçlerin dijitalleşmesi açısından ön plana çıkan konuların başında da son yıllarda giderek kullanımı yaygınlaşan elektronik sözleşmelerin önemli bir etkisi bulunmaktadır. Elektronik sözleşmeler, bilgi ve iletişim teknolojilerinin ekonomik büyümeye nasıl katkıda bulunabileceğinin en açık örneklerinden biridir. Ülkelerin ticaret verimliliğini artırmasına ve gelişmekte olan ülkelerin küresel ekonomiye entegrasyonunu kolaylaştırmasına yardımcı olan elektronik sözleşmeler, işletmelerin ve girişimcilerin daha rekabetçi olmalarına olanak sağlayan bir uygulamadır. Fakat elektronik sözleşmelerin güçlü ve etkili ticari araçlar olduğunu bilmek, en iyi şekilde kullanılmasını sağlamak için yeterli değildir. Sistemin nasıl çalıştığını, nasıl kullanılacağını anlamak ve bu bilgiyi uygulamaya koymak, sadece bir tarafın elektronik sözleşmeleri kabul etmeleri ve kullanmaları adına yeterli olmaktadır. Bu nedenle de elektronik sözleşmelerin karşılıklılık esasına göre uygulanması gerekmektedir (Qerimi, 2018, s. 9).

Elektronik sözleşmeler, bir yazılım sistemi tarafından yüz yüze görüşmelerle gerçekleştirilmeyen, ancak hukuki ve ticari anlamda kabul edilen sözleşmelerdir. Bir başka deyişle elektronik sözleşmeler, satıcı ve alıcı veya tedarikçi ve tüketici taraflar için sözleşmenin şartlarını oluşturmak, müzakere etmek ve yürütmek için fiziksel anlamda bir araya gelme zorunluluğunu ortadan kaldıran bir uygulamadır. Mesafeli olan bu sözleşmeler bir elektronik kontrat türüdür. Çünkü bu sözleşmeler, bir tedarikçi ile tüketici arasında organize edilmiş bir mesafeli satış altında yapılan mal veya hizmetlerle ilgili sözleşmelerdir. Satışlar sözleşmenin amacını ortaya koymaktadır ve internet, e-posta, telefon vb. bir veya daha fazla uzaktan iletişim aracını, sözleşmenin ne zaman ve ne şekilde yapılacağını netleştirmek adına kullanılmaktadır (Gu ve Zhu, 2014, s. 3021).

Elektronik sözleşmeler, e-posta sözleşmeleri ya da web sözleşmeleri şeklinde olabilir. İlk sözleşme türünde bir teklifi ya da kabulü gönderen, e-posta adresini içeren bir teklif gönderir ve alıcıya çevrimdışı bir ortamda yapıldığı şekilde iletim gerçekleştirmektedir. E-posta ile ilgili sözleşmedeki fark, e-postanın, internet servis sağlayıcı olarak adlandırılan üçüncü bir tarafın teknik desteğini gerektirmesidir. İnternet servis sağlayıcısı, e-posta hesapları sunmaktadır ve mesaj indirilene kadar mesajı saklamaktadır. Bir sözleşme yalnızca e-posta iletişimi ile yapılabilir ya da web teklifi ile birlikte e-posta kabulünün bir karışımı olabilir (Jawahitha ve Hamid, 2013, s. 2).

Elektronik sözleşmeler nispeten yeni bir uygulama şeklidir. Kullanımı 1990'lı yılların sonunda ve 2000'lerin başında Brezilya'da ivme kazanmıştır. Aslında, elektronik sözleşmeyi ele almaya başlamak adına, kısa bir süre önce Brezilya doktrini tarafından inşa edilen daha doktrinyal bir sözleşme nosyonu dünya genelinde kabul edilmektedir. Fakat ilerleyen süre zarfında, yasal siber iletişim kavramına ulaşmak için sözleşmenin sistemik yönleri daha fazla öne çıkarılmıştır. Her şeyden önemlisi, elektronik sözleşmenin, özellikle bilgisayar tarafından işletilen, sanallıktan gerçekliğe geçen bir şekilde iç içe geçmiş bir gerçekliğin çıktısı olduğu göz ardı edilmemelidir (Barreto, 2009, s. 116-117).

Görüntü itibari ile elektronik sözleşmeler, yeni olarak kullanılan, ancak yaygınlığı giderek artan sözleşmelerdir. İşletmelerin giderek daha yaygın bir şekilde elektronik ortam üzerinden işlemlerini gerçekleştirmeleri neticesinde, sistem çok daha fazla dijital zemin odaklı olmakta, bu şekilde de elektronik imzaların yoğun olarak kullanıldığı bir süreçte, özellikle de uluslararası ticarette kolaylıklar sağlamak adına elektronik sözleşmelerin önemli bir katkısı bulunmaktadır. Bu katkı, işletmelerin ve tüm ticari tarafların, birbirlerini görmeden, sadece ticari kurallara bağlı kalmak sureti ile ticari faaliyetlerini çok daha kolay ve mesafe tanımadan gerçekleştirmelerini sağlamaktadır.

 

Elektronik Sözleşmelerin Hukuki Niteliği ve Dünya Genelinde Hukuki Yaklaşım

Elektronik sözleşmelerde önem arz eden konuların başında, bu sözleşmelerin içerisinde nasıl bir hukuki sürecin kabul edilebileceği ve söz konusu hukuki sürecin temelinin neye dayanacağı gelmektedir. Dünya genelinde karmaşık bir durumun söz konusu olduğu elektronik sözleşmelerde, işletmelerin sürecin içerisindeki rolleri ile devlet yönetimlerinin belirlemiş olduğu kuralların ve kanunların bir arada kullanımı göze çarpmaktadır.

Elektronik sözleşme, veri mesajlarının istenildiği gibi ifade edilmesinin bir yolu olarak kabul edip e-posta, web sayfaları vb. unsurlar aracılığıyla uygulanarak, yasalarla uygulanmasına karar verilen ticari süreçlerdir. Sözleşme, sanal sözleşmelerin içerisinde yer alan taraflar arasında imzalanmaktadır, ancak yasal detaylar büyük önem arz etmektedir. Bunlar sözleşme süresi, sözleşmenin yeri, sözleşmenin geçerliliğinin ispatı, icra hakkı ve sözleşme kararındaki diğer önemli hususlarıdır. Orijinallik sertifikasına dayanan sertifikalı bir elektronik imza, hukuki olarak normal imza için yasal bir güce sahiptir. Resmi sözleşmelerden bazıları, internetteki elektronik sözleşme için bir öncül olmamakta ve özel bir form gerektirmektedir. Buna ek olarak, bu uygulamalar, sadece internet üzerindeki uygulamalar neticesinde, kendi başına bir hukuki yapı oluşturamamakta, e-ticaret dışındaki hukuki unsurlara da bağlı olmaktadır (Sözer, 2002, s. 34).

Elektronik sözleşmelerin hukuki çerçevesine bakıldığında, aşağıdaki kritik unsurlar ön plana çıkmaktadır (Shnikat vd., 2017, s. 61).

Görüldüğü üzere elektronik sözleşmelerin hukuki çerçevesi, öncelikli olarak ülkelerin ticari hukuk unsurlarına ve uluslararası alandaki hukuk unsurlarına göre farklılık arz edebilmektedir. Bu sayede, elektronik sözleşmeler için elektronik ticaret sürecinin içerisinde yer alan hukuki yapının tam olarak yeterli olmadığı düşünülebilir. Fakat geleneksel hukuk, elektronik sözleşmeler gibi kritik elektronik ticaret unsurlarına uyumluluk göstermek adına süreci yakından takip etmekte ve kendisini revize etmektedir.

Öte yandan elektronik işlemleri geleneksel hukuk kurallarının öngördüğü üzere gerçekleştirmek için aynı işlevi yapan ve geleneksel sözleşmelerle aynı gereklilikleri karşılayan elektronik sözleşmelerin varlığı hukuki açıdan önem arz etmektedir. Buna göre ulusal ve uluslararası anlamda, elektronik sözleşme kanunlarının temelleri, aşağıdaki yasal gerekliliklerle özetlenebilecektir (Gisler, Slabeva ve Greunz, 2000, s. 7):

Uluslararası anlamda geçerliliği bulunan ve uluslararası şirketler tarafından yoğun olarak benimsenen bu hukuki yaklaşımlar, elektronik sözleşmelerin geçerliliği açısından değerlidir. Çünkü bu hukuki anlamdaki, genel geçer uygulamaların varlığıyla birlikte sözleşme taraflarının yükümlülükleri ve sözleşmeye uymamaları neticesinde karşılaşacakları olası durumlar tam olarak netleştirilmektedir.

 

Elektronik Sözleşmelerdeki Taraflar ve Yükümlülükleri

Elektronik sözleşmeler, birbirinden farklı sektörlerde kullanılıyor olmaları nedeni ile sözleşmelerin tarafları da sürekli olarak değişiklik göstermektedir. Bu nedenle de sektör ve üzerinde odaklanılan amaçlar göz önünde bulundurulduğu süre zarfında, sözleşme taraflarının rollerinde değişiklikler söz konusu olabilmektedir.

Temel olarak, elektronik sözleşmelerde söz konusu olan tarafları aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür (Becher ve Zarsky, 2008, s. 305-308):

Elektronik sözleşmelerin taraflarına bakıldığında, bu tarafların mutlak olarak bu tip bir sözleşme içerisinde yer alması zorunluluk olarak görülmektedir. Buna istinaden de elektronik sözleşmelerin tarafları, süreç içerisinde hukuki anlamda, sözleşme taraflarının ve sözleşmelerin niteliğinin el verdiği ölçüde sayısı belirlenmektedir. Fakat hukuki mercilerin varlığı, artık elektronik sözleşmelerde daha fazla görülmekte ve onların yaptırım gücünden faydalanılmaktadır.

Öte yandan, elektronik sözleşmelerde yer alan tarafların ortak olarak nitelendirilebilecek olan yükümlülüklerini aşağıdaki gibi sıralamak gerekmektedir (Fantinato, Toledo ve Gimenes, 2010a, s. 883-884):

Hayatın her alanında gözlemlenen dijitalleşme sürecinin, ticari alanda da etkisini göstermesi ile birlikte kritik faaliyetlerde elektronik unsurlardan faydalanmak da bir zorunluluk haline gelmiştir. Özellikle de ticari olarak tarafların birbirleri ile yakın ilişkiler kurmaları konusunda engel teşkil edecek olan hususlarda, elektronik olarak ticari süreçlerin devamlılığını sağlayacak olan hususlardan daha sık yararlanılmaktadır. Elektronik sözleşmeler bunların başında gelmektedir ve her geçen gün daha fazla alanda elektronik sözleşmelerin kullanıldığı görülmektedir.

 

KAYNAKÇA

Barreto, R. M. (2009). Electronic Contract As Legal Cyber Communication. Revista Direito Gv, São Paulo, 5(2), 109-123.

Becher, S. I. & Zarsky, T. Z. (2008). E-Contract Doctrine 2.0: Standard Form Contracting in the Age of Online User Participation. Michigan Telecommunications and Technology Law Review, 14(2), 303-366.

Gisler, M., Slabeva, K. S. & Greunz, M. (2000). Legal Aspects of Electronic Contracts. Infrastructures for Dynamic Business-to-Business Service Outsourcing (IDSO'00)  Stockholm, 5 - 6 June 2000, 1-10.

Gu, J. & Zhu, X. (2014). Designing and Implementation of an Online System for Electronic Contract Negotiation Based on Electronic Signature. Journal Of Software, 9(12), 3020-3027.

Jawahitha, S. & Hamid, N. R. A. (2013). Electronic Contract and The Legal Environment. Cambridge: International Research Foundation for Development.

Qerimi, I. (2018). Electronic Signature and Electronic Contract, Comperative Aspect of Kosovo and Developed Countries. European Journal of Fomal Sciences and Engineering, 1(2), 6-17.

Shnikat, M. et. al (2017). The Legal Framework Of Electronic Contract In The Jordanian Legislation. Global Journal of Politics and Law Research, 5(5), 46-62.

Sözer, B. (2002). Elektronik Sözleşmeler. İstanbul: Beta Basım Yayım.

Son Yazılar